اصول کوددهی یونجه از صفر تا صد

یونجه را می‌توان غنی‌ترین منبع علوفه برای دام‌ها دانست، این ویژگی آن را به محصولی استراتژیک و بااهمیت در کشاورزی تبدیل کرده است. اما باید بدانید که دستیابی به حداکثر عملکرد و کیفیت در این گیاه ارزشمند، نیازمند تغذیه اصولی و برنامه‌ریزی دقیق کوددهی است.

کوددهی صحیح یونجه، کلیدی‌ترین عامل در افزایش کمی و کیفی این محصول است. انتخاب هوشمندانه نوع کود، زمان‌بندی دقیق و روش صحیح مصرف، عواملی هستند که در کنار هم می‌توانند نتایجی مطلوب برای کشاورز داشته باشند.

اما بهترین کود برای یونجه کدام است؟ اصول علمی کوددهی این محصول شامل چه مواردی می‌شود و رعایت چه نکاتی ضروری است؟

در این مقاله از مجله کشاورزی صنعت پتاس آسیا، به‌طور جامع به سراغ پاسخ این پرسش‌ها می‌رویم. اگر شما هم علاقه‌مند هستید تا درمورد کوددهی اصولی این محصول پراهمیت بیشتر بدانید، در این مطلب با ما همراه باشید.

شناسایی نیازهای غذایی یونجه: یونجه به چه عناصری نیاز دارد؟ 

یونجه را می‌توان یک گیاه پرتوقع دانست، پس برای دستیابی به حداکثر رشد و کیفیت، به طیف وسیعی از عناصر غذایی نیاز دارد. یک برنامه کوددهی موفق، بر پایه شناخت دقیق از همین نیازها و نقش هر عنصر در چرخه زندگی گیاه استوار است.

شما برای انتخاب قوی‌ترین کود برای رشد سریع یونجه پیش از هر چیز نیاز دارید تا به این سؤال پاسخ دهید، آیا عناصر حیاتی موردنیاز یونجه در کودی که می‌خواهید انتخاب کنید وجود دارد یا خیر؟ در ادامه به عناصری که بیشترین تأثیر را روی یونجه می‌گذارند اشاره می‌کنیم.

نیتروژن (N): سوخت رشد ساقه و برگ

اگرچه باکتری‌های ریزوبیوم موجود در خاک بخشی از نیتروژن مورد نیاز گیاه را تامین می‌کنند، اما مصرف بهینه این عنصر، به‌ویژه در سال اول و پس از هر چین (برداشت)، کلید دستیابی به رشد انفجاری و برگ‌دهی فوق‌العاده است.

فسفر (P): معمار ریشه‌های قوی

فسفر مسئول ساخت سیستم ریشه‌ای قدرتمند، تشکیل گره‌های تثبیت‌کننده نیتروژن و انتقال انرژی در گیاه است. این عنصر یک پایه قوی برای ریشه و همچنین ضامن جذب بهتر آب و مواد غذایی و مقاومت در برابر تنش‌ خواهد بود.

پتاسیم (K): سپر دفاعی در برابر تنش‌ها

این عنصر نقش حیاتی در تنظیم فشار اسمزی، فعال‌سازی آنزیم‌ها و افزایش مقاومت به خشکی، سرمازدگی و بیماری‌ها ایفا می‌کند. در واقع پتاسیم کافی، کیفیت نهایی علوفه و ماندگاری مزرعه را تضمین می‌کند.

بور (B): کلید گرده‌افشانی و سلامت عمومی

بور به‌عنوان مهم‌ترین عنصر کم‌مصرف یونجه، در فرایندهای حیاتی از جمله گرده‌افشانی، تشکیل گره ریشه و انتقال قندها نقش دارد. کمبود بور می‌تواند به‌طور جدی به سلامت و باروری گیاه آسیب برساند.

اولین و مهم‌ترین قدم: آزمون خاک برای یونجه

یونجه گیاهی چندساله با سیستم ریشه‌ای عمیق است که سالانه مقادیر زیادی عناصر غذایی از خاک خارج می‌کند. اما این گیاه به عناصر غذایی خاصی مانند پتاسیم، بور و مولیبدن حساسیت بالایی دارد و کمبود هر عنصر می‌تواند منجر به کاهش تعداد چین‌ها و پایین آمدن کیفیت علوفه شود؛ بنابراین حتی با داشتن قوی‌ترین کود برای رشد سریع یونجه باز هم شما برای به‌دست‌آوردن بهترین نتیجه و جلوگیری از هزینه‌های اضافی نیاز به تست خاک دارید.

نمونه‌برداری اصولی برای مزرعه یونجه

 هرچند که برای آزمون خاک در اغلب موارد شما باید الگوهای مشابهی را دنبال کنید؛ اما در این مطلب ما تلاش کرده‌ایم تا اصول آزمایش خاک برای مزرعه یونجه را به‌صورت اختصاصی در نظر بگیریم. نکات زیر مواردی است که برای نمونه‌برداری از مزرعه یونجه می‌تواند مفید باشد.

• زمان مناسب: دو ماه قبل از کشت جدید یا در پایان دوره استراحت زمستانه

• عمق نمونه‌برداری: 0-30 سانتی‌متر برای عناصر اصلی، 30-60 سانتی‌متر برای بررسی حرکت عناصر

• تعداد نمونه: از 15-20 نقطه مختلف مزرعه با توجه به یکنواختی خاک

تفسیر تخصصی نتایج آزمون خاک

با انجام آزمایش خاک و به دست آوردن نتایج نوبت به تفسیر و بررسی آن می‌رسید. هرچند که آزمایش خاک از طریق آزمایشگاه های معتبر انجام می‌شود اما شاید بد نباشد که با برخی از پارامترهای مربوط به مزرعه یونجه آشنا شویم:

• pH ایده‌آل: 6.5-7.5

• پتاسیم (K): حداقل 200 ppm برای عملکرد مطلوب

• فسفر (P): 25-30 برای استقرار مناسب

• بور (B): 1-2 ppm برای گل‌دهی و رشد

• کلسیم (Ca): بالای 1000 ppm

• منیزیم (Mg): 150-200 ppm

انواع کودهای مورد نیاز یونجه 

یک برنامه کوددهی موفق برای یونجه، ترکیبی هوشمندانه از انواع کودهای کشاوزی شامل شیمیایی، آلی (مانند کود گاوی یا حتی کود مرغی برای یونجه)، زیستی و محرک‌های رشد است. هر کدام از این کودها نقش خاصی ایفا کرده و در کنار هم سلامت و باروری مزرعه را تضمین می‌کنند.

کودهای شیمیایی برای یونجه

این کودها به‌سرعت در دسترس گیاه قرار می‌گیرند و کمبودهای غذایی را به‎طور دقیق جبران می‌کنند. می‌توان گفت قوی‌ترین کود برای رشد سریع یونجه در این دسته یافت می‌شود.

• اوره (۴۶% ازت): منبع غلیظ نیتروژن برای رشد سریع ساقه و برگ و بهتر است پس از هر چین به میزان ۳۰-۵۰ کیلوگرم در هکتار مصرف شود.

• سوپر فسفات تریپل (۴۶% P2O5): بهترین منبع فسفر برای توسعه سیستم ریشه است؛ اما باید دانست که این کود به‌دلیل وجود 25 میلی گرم کادمیوم امنیت غذایی را دچار خطر می‌کند. بنابراین بهتر است به جای آن از سوپر فسفات ساده استفاده شود.

• سولفات پتاسیم (۵۰% K2O): منبع عالی پتاسیم و گوگرد که مقاومت گیاه را در برابر تنش‌ها افزایش می‌دهد.

کودهای آلی و دامی برای یونجه

این کودها علاوه بر تغذیه گیاه، باعث بهبود ساختمان خاک و افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید می‌شوند و مزایا و معایبی خاص خودشان را دارند به‌صورت کلی این دسته از کودها باعث بهبود تهویه خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب، آزادسازی تدریجی عناصر غذایی می‌شوند؛ اما از طرف دیگر در کودهای آلی تعادل دقیق عناصر رعایت نمی‌شود و برای استفاده از آن نیاز به حجم بالایی خواهد بود.

کود گاوی و گوسفندی برای یونجه

به‌دلیل دارا بودن مواد غذایی متعادل و ملایم گزینه‌ای ایده‌آل خواهد بود،میزان مصرف: ۲۰-۳۰ تن در هکتار قبل از کشت. به خاطر داشته باشید که این کود حتما باید به شکل کاملا پوسیده استفاده شود. درغیر این صورت منشا بذور علف‌های هرز و آفات خواهد بود.

کود مرغی برای یونجه

منبع غنی از نیتروژن (۲-۴٪) و فسفر است؛ اما کود مرغی برای یونجه حتما باید کاملا پوسیده باشد تا باعث سوزش ریشه نشود. کود مرغی به‌دلیل نمک بالا در خاک های شور توصیه نمی‌شود و همچنین از این کود نباید در مزارع مستقر یونجه استفاده کرد.

کودهای زیستی (بیولوژیک)

این کودها حاوی موجودات زنده مفیدی هستند که به‌طور طبیعی حاصلخیزی خاک را افزایش می‌دهند.

کودهای محرک رشد یونجه

 این مواد به‌صورت مستقیم حاوی عناصر غذایی نیستند؛ اما جذب عناصر را بهبود بخشیده و مقاومت گیاه را افزایش می‌دهند و استفاده ترکیبی از این کودها در قالب یک برنامه مدیریت تغذیه تلفیقی، بهترین نتیجه را برای مزرعه یونجه به‌دنبال خواهد داشت. این مواد می تواند شامل فولیک اسید و جلبک دریایی باشد.

بهترین زمان کوددهی یونجه

زمان‌بندی صحیح کوددهی، کلید جذب بهینه مواد غذایی توسط گیاه و دستیابی به حداکثر عملکرد است؛ اما دراین‌خصوص این نکته را نباید فراموش کرد که شما حتی اگر قوی‌ترین کود برای رشد سریع یونجه را تهیه کرده باشید،همیشه باید شرایط اقلیمی منطقه و وضعیت ظاهری گیاه را در تعیین زمان دقیق کوددهی مدنظر قرار دهید. چرا که در شرایط خشکسالی یا بارندگی‌های شدید، زمان‌بندی کوددهی نیاز به تنظیم دقیق‌تری دارد. به‌طورکلی برنامه کوددهی یونجه را می‌توان به چهار مرحله اصلی تقسیم کرد:

کوددهی پایه قبل از کشت

این مرحله، پایه و اساس موفقیت مزرعه یونجه شما را تشکیل می‌دهد و هدف آن تأمین نیازهای درازمدت گیاه، بهبود ساختمان خاک، ایجاد بستر مناسب برای استقرار ریشه است. بهترین کود برای یونجه در این مرحله شامل کود دامی پوسیده، سوپر فسفات ساده، سولفات پتاسیم و گوگرد می‌شود.

کوددهی در سال اول استقرار

در این مرحله گیاه جوان برای رشد قوی و ایجاد سیستم ریشه‌ای عمیق نیاز به حمایت غذایی دارد. هدف از کوددهی در این زمان تقویت رشد اولیه، توسعه سیستم ریشه، تشکیل گره‌های تثبیت نیتروژن است. کودهای مورد استفاده در این مرحله شامل اوره، کودهای محرک رشد مانند هیومیک اسید است.

کوددهی در مزرعه مستقر پس از برداشت اول

این مرحله، مهم‌ترین بخش برنامه غذایی یونجه‌های چندساله محسوب می‌شود که مهم‌ترین هدف آن جبران مواد غذایی خارج شده با برداشت، تحریک رشد مجدد، حفظ سلامت گیاه است. کودهای مورداستفاده در این مرحله شامل اوره و سولفات پتاسیم است.

کوددهی زمستانه

این مرحله برای تقویت گیاه برای عبور از فصل سرما و تقویت ریشه، تضمین رشد قوی در بهار انجام می‌شود. کودهای مورداستفاده در این مرحله شامل پتاسیم و فسفر خواهد بود.

شرایط محیطی مؤثر بر کوددهی

کوددهی یونجه تنها به انتخاب نوع کود خلاصه نمی‌شود. شرایط محیطی نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت یا شکست برنامه غذایی شما دارند و درک این عوامل به شما کمک می‌کند بهترین کود برای یونجه را در زمان و مکان درست، به شکل مؤثرتری مصرف کنید.

تأثیر آب و هوا (دما، بارش)

شرایط جوی بر زمان و روش کوددهی تأثیر مستقیم می‌گذارد. در دمای پایین، فعالیت ریزوبیوم و جذب عناصر کاهش پیدا می کند و در دمای بالا، تبخیر و تعرق افزایش‌یافته و نیاز غذایی گیاه بیشتر می‌شود. 

از طرف دیگر بارندگی‌های سنگین موجب آبشویی عناصر غذایی (به‌ویژه نیتروژن) می‌شوند و در شرایط خشکی، غلظت نمک در خاک افزایش‌یافته و کوددهی ممکن است به گیاه آسیب برساند.

تأثیر اسیدیته خاک (pH) و مدیریت آن

اسیدیته خاک بر قابلیت جذب عناصر غذایی و سلامت خاک تأثیر مستقیم می‌گذارد و برای استفاده از قوی‌ترین کود برای رشد سریع یونجه باید محیط مناسبی از نظر اسیدیته خاک فراهم کنید. برای اندازه‌گیری می‌توانید از راهنمای جامع برای اندازه‌گیری پی‌اچ خاک استفاده کنید؛ اما وضعیت محیطی خاک برای رشد یونجه اغلب به‌صورت زیر است:

• یونجه در محدوده pH خنثی (۶.۵ تا ۷.۵) بهترین عملکرد را دارد.

• در خاک‌های خیلی اسیدی (pH پایین از 6)، عناصر مهمی مانند فسفر، کلسیم و مولیبدن در دسترس گیاه قرار نمی‌گیرند و باید از آهک کشاورزی استفاده کرد.

• در خاک‌های قلیایی (pH بالا)، جذب عناصر ریزمغذی مانند آهن، منگنز و روی مختل می‌شود و برای کاهش محیط قلیایی از گوگرد کشاورزی یا سولفات آهن استفاده می‌شود.

تأثیر بافت خاک

تا اینجا از موارد مختلفی که می‌تواند بر انتخاب کود تأثیر بگذارد، گفتیم؛ اما حتی اگر بدانیم بهترین کود برای یونجه چیست باز هم عامل پراهمیت دیگری وجود دارد که تأثیر مستقیمی بر نگهداری آب یا عناصر غذایی می‌گذارد و این عامل خاک است.

خاک تنها بستر رشد یونجه نیست، بلکه انباری است که آب و مواد غذایی را در خود ذخیره می‌کند. شناخت نوع خاک به شما کمک می‌کند برنامه کوددهی خود را به شکلی تنظیم کنید که بیشترین بازدهی را داشته باشد. در مزرعه یونجه اغلب با سه نوع خاک روبه‌رو هستیم:

• خاک‌های شنی که به‌دلیل زهکشی زیاد آب و مواد غذایی را به‌خوبی نگه نمی‌دارد و کودهای آلی از جمله کود مرغی برای یونجه می‌تواند گزینه خوبی برای آن به‌حساب بیاید.

• خاک‌های رسی که چسبندگی زیادی دارند و مصرف کود پیش از شخم گزینه مناسبی برای آن خواهد بود.

• خاک‌های لومی که گزینه ایده‌آل کشت یونجه محسوب می‌شوند و تعادل مناسبی را بین شن، رس و سیلت ایجاد می‌کنند.

برنامه کوددهی مرحله‌به‌‌مرحله

تا اینجا بسیاری از عوامل و شرایط تأثیرگذار در کشت یونجه را شناختیم. در ادامه، باتوجه‌به این عوامل جدول کوددهی یونجه متناسب با هر مرحله به شما معرفی خواهد شد. این برنامه از مرحله پیش از کشت تا پایان آخرین چین برای شما آماده شده است. برای استفاده از آن درنظرگرفتن نتایج آزمون خاک و همین‌طور شرایط خاص هر مزرعه و شخصی‌سازی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است

اشتباهات رایج در کوددهی یونجه که باید از آن‌ها دوری کنید!

کوددهی یونجه اگر با دانش و دقت همراه نباشد، نه تنها سوددهی ندارد، بلکه می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به مزرعه شما وارد کند. در این بخش به ۷ اشتباه رایج که باید از آنها پرهیز کنید، می‌پردازیم.

کوددهی بدون آزمون خاک

گاهی افراد بر اساس حدس و گمان یا تجربه‌های گذشته بدون اطلاع از وضعیت واقعی خاک اقدام به کوددهی می‌کنند. این کار باعث به هدررفتن حجم زیادی از عناصر خواهد شد؛ بنابراین بهتر است حداقل هر سه سال یک‌بار آزمون خاک انجام شود.

 مصرف بیش از حد ازت

یکی دیگر از اشتباهات رایج برای کوددهی یونجه استفاده بدون اندازه از ازت برای رشد هرچه سریع‌تر این محصول است. این کار موجب می‌شود تا باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن کاهش یابد و رشد علف‌های هرز و همین‌طور آفت‌ها افزایش پیدا کند.

نادیده گرفتن عنصر بور

گاهی اوقات هم نداشتن آگاهی از اهمیت یک عنصر می‌تواند باعث نتیجه‌نگرفتن از کوددهی شود، برای مثال نادیده‌گرفتن عنصر حیاتی بور می‌تواند باعث توقف رشد جوانه‌های انتهایی و کاهش کیفیت علوفه شود.

کوددهی در زمان نامناسب

زمان کوددهی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که باید در نظر گرفته شود چرا که در هر مرحله کود مورداستفاده ممکن است تغییر کند؛ مثلا بهترین کود برای یونجه در تابستان با کودی که در کوددهی زمستانه استفاده می‌شود تفاوت دارد.

اختلاط نادرست کودها

بسیاری از افراد برای صرفه‌جویی در زمان و هزینه ممکن است چند نوع کود را با هم مخلوط کنند؛ اما این مسئله به‌جای به‌صرفه‌بودن موجب هدررفت هزینه‌ها می‌شود چرا که در صورت انجام واکنش‌های شیمیایی نامطلوب شما شاهد کاهش کیفیت کود و حتی آسیب رسیدن به محصول خواهید بود.

بی‌توجهی به وضعیت اسیدیته خاک

فراموش نکنید که همه چیز انتخاب قوی‌ترین کود برای رشد سریع یونجه نیست. در کنار یک انتخاب خوب شما باید مراقب اسیدیته خاک هم باشید. درصورتی‌که PH خاک به تعادل نرسیده باشد احتمالا عناصر غذایی در آن قفل خواهد شد و میکروارگانیسم‌های مفید عملکردشان کاهش پیدا می‌کند.

مصرف کود دامی نپوسیده

آخرین نکته‌ای که ممکن است شما را در استفاده از کود به اشتباه بیندازد، استفاده نادرست از کودهای دامی و مرغی است. برای استفاده از این کود نباید عجله کرد در صورتیکه که کود های دامی به درستی نپوسیده باشد می‌تواند موجب سوزش ریشه گیاه یا انتشار آمونیاک شود.

صنعت پتاس آسیا: پیشتاز در مسیر کوددهی اصولی یونجه

اجرای یک برنامه کوددهی دقیق برای یونجه، علاوه بر دانش فنی، نیازمند دسترسی به نهاده‌های باکیفیت است. صنعت پتاس آسیا، به‌عنوان پیشرو در تولید کود پتاسیم در ایران، با تولید سولفات پتاسیمی با خلوص بالا و محتوای کلر ناچیز، گزینه‌ای ایده‌آل برای تغذیه بهینه یونجه ارائه می‌دهد. این محصول با حلالیت مطلوب و سازگاری کامل با نیازهای یونجه، به کشاورزان کمک می‌کند تا با تقویت بنیه گیاه و افزایش مقاومت به تنش‌ها، به برداشت با تراکم برگی بالا و باکیفیت‌تری دست پیدا کنند.

کلام آخر

کوددهی اصولی یونجه، در واقع هنر هماهنگی میان نیازهای غذایی گیاه و ظرفیت خاک است. آزمون خاک، انتخاب هوشمندانه نوع کود، زمان‌بندی دقیق و متناسب با چرخه رشد گیاه و روش صحیح مصرف می‌تواند این هنر را به کمال برساند.

پایبندی به برنامه کوددهی یونجه به‌صورت اصولی، تضمین‌کننده برداشتی با رشد رویشی مطلوب و باکیفیت خواهد بود و از طرف دیگر سرمایه‌گذاری هوشمندانه برای حاصلخیزی پایدار خاک و تداوم موفقیت اقتصادی مزرعه شما می‌تواند باشد.