اختلالات عناصر غذایی برنج: نشانه های کمبود عناصر غذایی در برنج را بهتر بشناسید!

اختلالات عناصر غذایی یکی از اصلی‌ترین دلایل برداشت محصول ضعیف و کم است. در این مقاله از مجله صنعت پتاس آسیا، به مهم‌ترین نکات مربوط به کمبود عناصر غذایی در برنج پرداخته‌ایم. با مطالعه‌ این مطلب، می‌توانید اختلالات ناشی از کمبود مواد مغذی را به‌درستی شناسایی کنید، علائم آن‌ها را تشخیص دهید و با راهکارهای علمی و کاربردی برای رفع این مشکلات آشنا شوید.

اگر شما هم می‌خواهید علمی و حرفه‌ای کشاورزی کنید؛ این مطلب را از دست ندهید.

مهم‌ترین عناصر غذایی برنج چیست؟

برای دستیابی به محصول حداکثری و رشد مطلوب گیاه برنج، تأمین متعادل و متناسب مجموعه‌ای از عناصر غذایی ضروری است. این عناصر غذایی به دو مجموعه ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها تقسیم می‌شوند و هرکدام از این عناصر در مراحل رشد، از جوانه‌زنی تا پر شدن دانه‌ها، نقش حیاتی دارند.

از میان تمامی این عناصر، نیتروژن، فسفر و پتاسیم مهم‌ترین عناصر غذایی برنج هستند. در ادامه تمامی این عناصر را به تفکیک معرفی خواهیم کرد؛ با ما همراه باشید.

بیشتر بخوانید: انواع کود کشاورزی شیمیایی چیست؟

درشت‌مغذی‌های ضروری برای برنج

• نیتروژن (N): نیتروژن مهم‌ترین عنصر برای رشد رویشی گیاه است. این عنصر مستقیما در تولید کلروفیل، اسیدهای آمینه و پروتئین‌ها نقش اساسی دارد. تأثیر این عنصر را در افزایش قد و ارتفاع بوته، افزایش تعداد و اندازه برگ‌ها، افزایش تعداد پنجه‌های مولد و افزایش تعداد خوشه‌ها می‌توان دید.

• فسفر (P): فسفر در مراحل ابتدایی رشد برنج نقش مهمی دارد. این درشت‌مغذی به افزایش جذب آب و موادغذایی توسط ریشه‌ها، افزایش پنجه‌زنی، گلدهی زودهنگام، تشکیل تا رسیدن دانه و تأمین انرژی برای فرآیندهای متابولیکی گیاه کمک می‌کند.

• پتاسیم (K): پتاسیم بیشتر از هرچیزی تأثیر خود را در مقاوم‌سازی برنج دربرابر تنش‌ها نشان می‌دهد. این عنصر باعث می‌شود که برنج ساقه‌های قوی‌تری داشته باشد و دچار خوابیدگی (ورس) نشود، از گیاه دربرابر بیماری‌ها، آفات و تنش‌های محیطی مثل خشکی و شوری محافظت می‌کند، فرآیند فتوسنتز و انتقال قندها به دانه را بهبود می‌دهد و کیفیت محصول نهایی (طعم و ظاهر برنج) به آن بستگی دارد.

ریزمغذی‌های ضروری برای برنج

• روی (Zn): روی برای فعالیت آنزیم‌ها و تولید هورمون‌های رشد گیاه برنج ضروری است.

• آهن (Fe): آهن برای تولید کلروفیل در گیاه برنج اهمیت زیادی دارد.

• منگنز (Mn): منگنز در فرایند فتوسنتز و تنفس گیاه نقش دارد و جذب نیتروژن را افزایش می‌دهد.

• سیلیسیم (Si): سیلیسیم از عناصرغذایی کلیدی برای رشد برنج نیست ولی وجود آن تأثیر مثبتی روی رشد این گیاه دارد. این عنصر موجب استحکام دیواره سلولی برنج می‌شود و در افزایش مقاومت گیاه دربرابر آفات و بیماری‌ها و جلوگیری از خوابیدگی آن نقش دارد.

• بور (B) و مس (Cu): بور و مس باعث بهبود گرده‌افشانی و تشکیل دانه گیاه برنج می‌شوند.

تاثیر عناصر غذایی بر رشد برنج چیست؟

همانطور که در بالا توضیح دادیم، کمبود عناصر در برنج، بر فرایندهای مختلف رشد گیاه تأثیر می‌گذارند. هر کدام از این عناصر یک نقش مهم در سلامت گیاه دارند و برای دستیابی به محصول ایده‌آل باید ترکیب درستی از این عناصر به گیاه برسد. اگر این شرایط مهیا نباشد، ممکن است سرنوشت شالیزار با خطر رو‌به‌رو شود؛ شرایطی که به آن اختلالات عناصر غذایی می‌گویند. این موضوع را در ادامه بیشتر بررسی می‌کنیم.

بیشتر بخوانید: پتاسیم نقش کلیدی در افزایش مقاومت ساقه و کیفیت محصول برنج دارد. برای اینکه این عنصر بیشترین تأثیر را داشته باشد، باید در زمان مناسب به گیاه برسد. با مطالعه مقاله «بهترین زمان مصرف کود پتاس برای برنج» از برنامه زمانی دقیق کوددهی مطلع شوید.

اختلالات عناصر غذایی برنج چیست؟

اختلالات عناصر غذایی برنج به وضعیتی اطلاق می‌شود که گیاه نتواند مقدار بهینه و متعادلی از عناصر غذایی را دریافت کند. این شرایط رشد گیاه را مختل، آن را ضعیف و در نهایت محصول نهایی را با کاهش کمیت و کیفیت روبه‌رو می‌کند.

به این نکته دقت کنید که اختلالات عناصر غذایی برنج فقط شامل کمبود این عناصر نمی‌شود، بلکه وجود بیش از حد این عناصر هم می‌تواند گیاه را دچار مسمویت کند. این دو مدل اختلال عناصر غذایی در برنج را در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم.

کمبود عناصر غذایی در برنج

کمبود عناصر غذایی در برنج زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند مورد از درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها به مقدار کافی در خاک وجود نداشته باشند و یا اینکه به‌علت pH نامناسب خاک، قابل جذب نباشند.

بیشتر بخوانید: همانطور که اشاره شد، یکی از دلایل اصلی عدم جذب مواد غذایی، تنظیم نبودن pH خاک است. اما چگونه پی اچ خاک را اندازه بگیریم و آن را برای جذب بهتر عناصر اصلاح کنیم؟ پاسخ کامل این سوالات را در مقاله «روش های تنظیم پی اچ خاک» بخوانید.

مسمویت عناصر غذایی

مسمویت عناصر غذایی برنج زمانی رخ می‌دهد که غلظت یک عنصر در خاک یا آب آنقدر بالا باشد که تبدیل به یک سم برای گیاه شود. این شرایط علاوه‌بر اینکه به گیاه آسیب می‌رساند، جذب سایر عناصر ضروری برنج را هم با اختلال روبه‌رو می‌کند.

یک کشاورز حرفه‌ای با مشاهده نشانه‌هایی می‌تواند اختلالات عناصر غذایی را تشخیص بدهد و پیش از بروز خسارت‌های جدی، اقدامات لازم را برای حفظ سلامت شالیزار انجام دهد، این نشانه‌ها و علائم را در ادامه معرفی خواهیم کرد.

بیشتر بخوانید: جدول اختلال کودهای شیمیایی

نشانه‌های اختلالات عناصر غذایی در برنج چیست؟

گیاه برنج مثل یک نوزاد است که برای بیان مشکلات و نیازهای خود از علائم و نشانه‌های ظاهری استفاده می‌کند. هرگونه تغییر رنگ، توقف رشد، پنجه‌زنی ضعیف، و ضعف در دانه یک نشانه است و هرچقدر برای رفع مشکل زودتر اقدام کنید، شانس حفظ کیفیت محصول نهایی را افزایش می‌دهید.

در ادامه علائم‌ عمومی اختلالات عناصر غذایی برنج را بررسی می‌کنیم و در مرحله بعد به سراغ نشانه‌های کمبود عناصر غذایی مختلف می‌رویم.

1. تغییر رنگ غیرطبیعی برگ‌ها

برگ‌ها یکی از نشانه‌‌های اصلی سلامت گیاه برنج هستند و هرگونه تغییر رنگ غیرطبیعی در آن‌ها می‌تواند نشانه بروز یک مشکل باشد. تغییر رنگ در برگ‌ها می‌تواند به شکل‎‌ها و دلایل زیر رخ دهد:

• زردشدن عمومی (کلروز): زردشدن برگ‌ها شایع‌ترین نشانه بیماری گیاه یا شروع مشکلات مختلف آن است. اگر این اتفاق در کل گیاه و به‌خصوص در برگ‌های مسن (پایینی) رخ دهد، می‌تواند نشانه کمبود نیتروژن باشد؛ اما اگر برگ‌های جوان (بالایی) زرد شوند می‌تواند نشانه کمبود گوگرد یا آهن باشد.

• سبز تیره شدن غیرعادی: گاهی بوته برنج ممکن است به رنگ سبز تیره کدر دربیاید. این اتفاق معمولا با توقف رشد گیاه همراه است و نشانه اصلی کمبود فسفر به‌حساب می‌آید.

• رنگ‌های دیگر: ارغوانی، قرمز و برنزی شدن برگ‌ها یک اتفاق غیرعادی است و می‌تواند نشانه کمبود شدید فسفر یا مسمومیت با آهن باشد.

2. اختلال در رشد و ساختار بوته

این نشانه‌ها مربوط به شکل ظاهری گیاه هستند و به شکل زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

• توقف رشد: بوته گیاه برنج کوتاه‌تر از حالت طبیعی باقی‌مانده است. این می‌تواند نشانه عمومی کمبود عناصر غذایی اصلی (مخصوصا نیتروژن، فسفر و روی) باشد.

• پنجه‌زنی ضعیف: کاهش تعداد ساقه‌های جانبی یکی از اولین تأثیرات کمبود عناصر کلیدی مثل نیتروژن و فسفر است.

• ساقه‌های ضعیف و مشکل خوابیدگی بوته: این مشکل به‌دلیل کمبود پتاسیم و سیلیسیم رخ می‌دهد.

3. ظهور لکه و علائم سوختگی روی برگ‌ها

این علائم نشان ‌دهنده از بین رفتن بافت برگ (نکروز) است. انواع این نشانه به این ترتیب‌اند:

• لکه‌های کوچک و متعدد قهوه‌ای رنگ شبیه به زنگ‌زدگی روی برگ‌های پیر: نشانه کمبود پتاسیم

• خشک‌شدن و سوختگی نوک و حاشیه برگ‌های پیر: نشانه کمبود پتاسیم

• شکل گرفتن نوارهای سفید یا قهوه‌ای در طول برگ‌های جوان: نشانه کمبود روی (بیماری خیرگی)

4. الگوی توزیع علائم در مزرعه یا بوته

فوت کوزه‌گیری تشخیص اختلالات عناصر غذایی این است که به الگوی شکل‌گیری آن در مزرعه یا بوته توجه کنید. این الگوها با توجه به سه فاکتور زیر قابل بررسی هستند:

• علائم در برگ‌های پایینی (برگ‌های مسن): نشانه کمبود عناصرغذایی متحرک مثل نیتروژن، فسفر، پتاسیم و منیزیم است. برگ‌های پیر این عناصر را به برگ‌های جوان منتقل می‌کنند.

• علائم در برگ‌های بالایی (برگ‌های جوان): نشانه کمبود عناصر غیرمتحرک مثل آهن، گوگرد، روی، مس و بور است. این عناصر نمی‌توانند از بافت‌های قدیمی به بافت‌های جدید و جوان انتقال پیدا کنند.

• یک دست نبودن و لکه‌ای بودن شالیزار: اگر علائم فقط در بخش خاصی از مزرعه مشاهده شوند، احتمالا خاک مزرعه دچار مشکلاتی مثل تنظیم نبودن pH خاک، شوری یا عیوب ساختاری است. این مشکلات می‌توانند باعث اختلالات عناصرغذایی برنج شوند.

بهترین راه برای تشخیص اختلالات عناصر غذایی برنج چیست؟

بهترین راه تشخیص اختلالات عناصر غذایی برنج ترکیب چند استراتژی و انجام چند مرحله است. این استراتژی از بازدید میدانی و چشمی آغاز و به تحلیل‌های آزمایشگاهی منتهی می‌شود.

بعد از بازدید چشمی و میدانی و مشاهده علائمی که در بالا توضیح دادیم باید به سراغ روش‌های آزمایشگاهی و دقیق بروید. این کار از این جهت اهمیت دارد که از اشتباه جلوگیری می‌کند (بسیاری از این علائم با بیماری‌های قارچی و آسیب‌ آفات مشابه هستند) و راهکار عملی درمان اختلالات را پیش روی شما می‌گذارد.

در ادامه دو روش آزمایشگاهی را به شما معرفی می‌کنیم که کمک می‌کند تا مشکل شالیزار و علت آن به‌درستی شناسایی گردد.

مرحله 1: آزمون خاک

انجام آزمون خاک اقدامی پیشگیرانه برای تشخیص وضعیت حاصلخیزی و سلامت خاک است. با انجام این آزمایش متوجه خواهید شد که وضعیت عناصرغذایی شالیزار شما در چه حالی قرار دارد.

آزمون خاک باید قبل از فصل کشت انجام شود تا بتوانید با توجه به نتایج آن از اختلالات عناصر غذایی برنج جلوگیری کنید. با توجه به نتیجه این آزمون می‌توانید برنامه کوددهی خود را با توجه به نیازهای واقعی خاک تنظیم کنید. همچنین اگر خاک دچار مشکلات اساسی مثل pH باشد و جذب عناصر غذایی به‌درستی انجام نشود، به این ترتیب به آن پی می‌برید.

مرحله 2: آزمون تجزیه برگ

آزمون تجزیه برگ بهترین و قطعی‌ترین راه برای تشخیص اختلالات عناصر غذایی برنج است. آزمون خاک مقدار عناصر موجود در خاک را مشخص می‌کند؛ اما آزمون تجزیه برگ پا را فراتر می‌گذارد و به شما اطلاع می‌دهد که این گیاه چه مقدار از این عناصر را می‌تواند جذب کند. با توجه به نتیجه این آزمایش می‌توانید برای درمان اختلالات عناصرغذایی مزرعه برنج خود اقدام کنید.

راه حل درمان اختلالات عناصر غذایی در برنج چیست؟

بعد از انجام مراحل بالا و مشخص شدن اختلالات عناصر غذایی در برنج، باید برای رفع این مشکل دست به‌کار شوید.

این کار باید از طریق دو رویکرد متفاوت انجام شود که هر یک به یکی از انواع اختلالات عناصر غذایی، یعنی کمبود و مسمومیت، مربوط می‌شوند. در ادامه، این رویکردها را با توجه به شرایط موجود و نتایج آزمون بررسی خواهیم کرد.

درمان کمبود عناصر غذایی

درمان کمبود عناصر غذایی باید با توجه به کمبود هر عنصر و به دو صورت مصرف خاکی و محلول‌پاشی انجام می‌شود. در ادامه برای هر عنصر این روش‌ها را آموزش خواهیم داد.

• درمان کمبود نیتروژن: استفاده از کود اوره به صورت سرک در مراحل پنجه‌زنی و تشکیل خوشه اولیه. این کود باید در زمانی که مزرعه حدود ۵ سانتی‌متر آب دارد، به‌طور یکنواخت پخش شود. در موارد کمبود شدید، می‌توان از کودهای ازت بالا به‌صورت محلول‌پاشی استفاده کرد.

• درمان کمبود فسفر: استفاده از کودهایی مانند سوپر فسفات تریپل یا دی‌آمونیوم فسفات قبل از نشاکاری و به‌صورت مخلوط با خاک. همچنین برای برای رفع کمبود در طول فصل رشد، استفاده از کودهای فسفر بالا و محلول در آب (مانند مونو آمونیوم فسفات یا کودهای NPK با فسفر بالا) به‌صورت کودآبیاری یا محلول‌پاشی توصیه می‌شود.

• درمان کمبود روی: استفاده از سولفات روی به‌شکل مخلوط با خاک قبل از کاشت یا محلول‌پاشی سولفات روی با تأثیر سریع‌تر.

• درمان کمبود پتاسیم: استفاده از کود سولفات پتاسیم (کود پتاس بالا). این کود تأثیر فوق‌العاده‌ای برای تأمین پتاسیم موردنیاز گیاه برنج دارد و نتیجه استفاده از آن افزایش استحکام ساقه، مقاومت دربرابر بیماری‌ها و پرشدن دانه‌هاست.

برای اطلاع از نمایندگی‌های عرضه کود سولفات پتاسیم صنعت پتاس آسیا در سراسر کشور می‌توانید با پشتیبانی ما در تماس باشید.

بیشتر بخوانید: کود سولفات پتاسیم چیست؟

درمان مسمویت عناصر غذایی

برای رفع زیاد بودن عناصر غذایی یا همان مسمویت، باید استفاده از کودها را مدیریت کنید. این کار برای حالت‌های مختلف به شرح زیر است:

• درمان مسمومیت نیتروژن: متوقف کردن مصرف کودهای ازته و تمرکز بر مصرف کودهای پتاسه مثل کود پتاس بالا برای افزایش استحکام گیاه برنج.

• درمان مسمویت آهن و منگنز: جلوگیری از غرقاب دائم و طولانی‌مدت و اصلاح افزایش اسیدیته خاک و تعدیل pH آن با استفاده از آهک.

صنعت پتاس آسیا؛ بزرگترین تولیدکننده سولفات پتاسیم در ایران

صنعت پتاس آسیا به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده کود سولفات پتاسیم در ایران، مفتخر به تولید بهترین کود داخلی با پتاسیم بالا و حداقل میزان کلر است. این کود در فرم‌های پودری و گرانوله به بازار عرضه می‌شود و برای کاربردهای مختلف اعم از محلول‌پاشی، کود آبیاری و چالکود کاربرد دارد. از مزایای این کود می‌توان به افزایش کیفیت محصول، مقاومت گیاه دربرابر تنش‌های محیطی و غیرمحیطی و ماندگاری محصول در انبار اشاره کرد. برای آشنایی بیشتر با شرکت صنعت پتاس آسیا به صفحه درباره ما و محصولات مراجعه کنید.

کلام پایانی

کشاورزی موفق با نظارت و بررسی مدام اتفاق می‌افتد. شما هم برای برداشت محصول برنج مرغوب و بابرکت باید با بازدیدهای میدانی وضعیت شالیزار را بررسی کنید تا قبل از اینکه دیر شود از مشکلات آن آگاه شوید.

برای شناسایی اختلالات عناصر غذایی و رفع آن، در این مطلب اطلاعات جامعی در اختیارتان قرار دادیم. اگر هنوز درباره اختلالات عناصر غذایی سوالی دارید، آن را با ما در کامنت‌ها به اشتراک بگذارید. کارشناسان کشاورزی صنعت پتاس آسیا در اولین فرصت به سوالات شما پاسخ خواهند داد.